Een lang Paasweekend leent zich uitstekend voor een zwaarder onderwerp: wat geeft betekenis aan ons leven? Psycholoog Svend Brinkmann heeft het antwoord ook niet, maar biedt ons in zijn boek ‘Standpunten’ 10 inzichten over zinvol leven. 10 standpunten om bij stil te staan in een wereld waar nuttigheidsdenken en zelfrealisatie centraal staan. Van de website van Lev., uitgever van de Nederlandse vertaling: “We zijn er erg goed in alles in de wereld te meten en wegen, maar we lijken te vergeten wat echt belangrijk is. Alles wat we doen, moet tegenwoordig ‘ergens voor kunnen worden gebruikt’, ‘nuttig zijn’ of ons ‘iets opleveren’. Volgens psycholoog Svend Brinkmann leidt deze instrumentalisering uiteindelijk tot leegte en onttrekt het betekenis aan het bestaan. Maar wat moeten we dan? Het uitgangspunt van Standpunten is dat de ware betekenis van het leven gekoppeld is aan verschijnselen die zelf waarde hebben, zoals verantwoordelijkheid, vrijheid, waardigheid, liefde en vergeving. Brinkmann behandelt zijn tien standpunten aan de hand van de ideeën van klassieke filosofen als Aristoteles, Kant, Nietzsche en Kierkegaard, en maakt ze zo relevant voor de huidige tijd.”
Waar gaat het over?
Dit boek is de opvolger van ‘Standvastig’, waar ik eerder een blog over schreef. Daarin keert Brinkmann zich tegen wat hij noemt de ‘accelererende cultuur’. Deze vereist dat we ons moeten blijven ontwikkelen, waardoor we nooit meer stilstaan, maar altijd in beweging zijn. In ‘Standpunten’ probeert hij een antwoord te geven op de vraag wat dan de moeite waard is om bij stil te staan. Dat doet hij aan de hand van de ideeën van tien filosofen.
Brinkmann begint met een uiteenzetting over ‘het zinvolle leven’. Zijn stelling is dat de zin van het bestaan samenhangt met activiteiten die een doel op zich zijn, zonder er een ander doel mee te willen bereiken. Hij waarschuwt voor de toenemende instrumentalisering van de samenleving, waarbij alles nut moet hebben. Het is een nihilistische gedachtegang, wanneer waarde alleen gerelateerd wordt aan wat iets oplevert. Dit zou betekenen dat niks waarde heeft, tenzij het waarde heeft voor jou. Dat is gevaarlijke tendens, kijk alleen al wat er met de kunst gebeurt wanneer het vanuit nuttigheidsdenken aan allerlei regels wordt onderworpen.
De 10 standpunten die Brinkmann bespreekt zijn:
- Het goede (Aristoteles)
- De waardigheid (Kant)
- De belofte (Nietzsche)
- Het zelf (Kierkegaard)
- De waarheid (Arendt)
- De verantwoordelijkheid (Løgstrup)
- De liefde (Murdoch)
- De vergeving (Derrida)
- De vrijheid (Camus)
- De dood (Montaigne)
Lees verder onder het filmpje
Mijn oordeel
Brinkmann zegt eerlijk dat hij kleine stukjes van het gedachtengoed van verder zeer verschillend denkende filosofen bij elkaar heeft gezet om zijn punt te maken. Daarmee gebruikt hij de filosofie (‘education for grown-ups’, volgens de Amerikaanse filosoof Stanley Cavell) zelf ook als middel om een doel te bereiken. Maar zoals hij zelf zegt “Als je eenmaal volwassen bent en gaat reflecteren op het leven, de dood, de liefde en andere grote existentiële thema’s, kan de filosofie richting geven aan je gedachten in een praktisch vormingsproject.”
Brinkmann heeft met dit boek een waardige opvolger geschreven voor ‘Standvastig’. Hij geeft concrete aanwijzingen voor wat de moeite waard is om bij stil te staan in een wereld waarin verandering de norm is. De lijst met standpunten is niet eindig, de lezer heeft de ruimte om er een eigen invulling aan te geven. Zo passen kunst, spel en contemplatie even goed in dit rijtje. Het punt is, dat we ons voor een zinvol leven moeten richten op de dingen die waarde in zichzelf hebben.
Het hoofdstuk dat mijzelf het langst bezighield (nog steeds), gaat over vergeving. Hierin haalt hij de Franse filosoof Derrida aan, die zegt dat alleen het onvergeeflijke kan worden vergeven. Vergeving zonder dat daar iets tegenover staat, hóe moet je je dat voorstellen in tijden van populisme en terreur?
Dus…
Er zijn weinig boeken die me zo lang hebben bezig gehouden als dit boek. Het doet wat het moet doen: het prikkelt en zet aan tot denken. Bij elk hoofdstuk dacht ik “is dat zo?”, om er vervolgens de rest van de dag (of langer) op te kauwen. Advies: kopen, lezen en herlezen.
Social Profiles