In de Verenigde Staten is het traditie dat een bekende of belangrijke persoon een ‘commencement speech’ houdt bij universitaire afstudeerceremonies. In deze speeches worden levenservaring en inzicht gedeeld met de afstudeerders die aan het begin van hun maatschappelijke carrière staan. Mooie voorbeelden zijn de speeches van Steve Jobs (‘How to live before you die’) en J.K. Rowling (‘The fringe benefits of failure’). Een mooie filosofische speech is die van David Foster Wallace. Deze schrijver, die in 2008 een einde aan zijn leven maakte, hield in 2005 een prachtige commencement speech aan Kenyon College. Deze werd later uitgebracht als essay onder de titel: ‘This is water, Some Thoughts, Delivered on a Significant Occasion, about Living a Compassionate Life’. Helaas is er geen beeld van de speech, alleen een geluidsopname. Het transcript is hier na te lezen.

Wat is water?

De speech begint met een parabel over 2 vissen die onderweg een andere vis tegenkomen. Wanneer die vis in het voorbijgaan vraagt “goedemorgen jongens, hoe is het water?”, zegt de ene vis tegen zijn vriend “wat is water in hemelsnaam?!”. Moraal van dit verhaal: de meest voor de hand liggende realiteit is het lastigst om waar te nemen. Foster Wallace houdt de studenten voor dat het in het leven belangrijker is wát je denkt, dan hoe goed je kunt denken. Het gaat erom dat je kritisch wordt naar jezelf en je overtuigingen: dat wat dichtbij is maar lastig waarneembaar. De vis die zich realiseert dat hij in het water zwemt.

Centrum van ons eigen universum

Het probleem is echter, dat ieder mens opgroeit met de overtuiging dat hij het centrum van het universum is. Je kunt ook niet anders, je ervaart de wereld immers altijd vanuit jezelf: de wereld is om jóu heen. Jouw gedachten en gevoelens over wat er om je heen gebeurt, jouw visie op de werkelijkheid, lijken daarom altijd reëler, directer en urgenter te zijn.

Leren denken betekent bewust controle leren uitoefenen over hoe en wat je denkt en kiezen waar je wel of geen aandacht aan besteedt. Leer je dat niet, dan blijf je slaaf van de overtuiging dat jij de enige unieke persoon in de wereld bent en laat je je uit het veld slaan door kleine onbelangrijke dingen. Dan laat je je opfokken door de man in de asobak die je snijdt op de snelweg, krijg je een slecht humeur van de rij voor de kassa in de supermarkt, of erger je je aan de vrouw die telefoneert tijdens het afrekenen. Want als je leeft vanuit de automatische en onbewuste overtuiging dat jij het centrum van de wereld bent, dan moet die wereld ook functioneren naar jouw maatstaven.

Stel dat je ernaast zit

Maar stel nou eens dat jouw realiteit niet dé realiteit is. Stel dat de man die je snijdt op de snelweg, op weg is naar het ziekenhuis met zijn zieke kind. Dat de mensen die in de rij voor de kassa staan allemaal een zware dag achter de rug hebben. En dat de vrouw die niet eens de moeite neemt om de caissière te groeten nog met haar hoofd bij het bezoek aan haar dementerende moeder is. Wanneer je niet bewust kiest wat je denkt, zullen je gedachtes in dit soort situaties snel onaangenaam zijn. Terwijl het jouw beslissing is hoe je de dingen ziet (dit ís water) en hoe je je erover voelt. Viktor Frankl, die meerdere concentratiekampen overleefde, zei dat onze vrijheid zich bevindt tussen de gebeurtenis en onze reactie daarop. Dat is niet makkelijk. Als ik lekker in mijn vel zit, raken onbelangrijke gebeurtenissen me niet, maar als ik moe en prikkelbaar ben, dan lijkt iedereen slechte intenties te hebben. Praten in de stiltecoupé, voordringen bij de bakker of slecht parkeren zijn dan opeens grote ergernissen.

Wat heeft waarde?

Richting het eind van de speech komt Foster Wallace op een bekend punt: we zijn in een rat-race beland van altijd maar meer, met onszelf als centrum van het universum. Svend Brinkmann schreef ruim 10 jaar later dat ‘Gods plaats als het centrum van het universum is ingenomen door het ego’. We zoeken betekenis in onszelf, maar verliezen de verbinding met de ander. Narcisme en ontevredenheid liggen op de loer, want wie altijd uitgaat van zijn eigen behoeften, heeft niet snel genoeg. We moeten ons bewust zijn wat echt de moeite waard is in het leven en daar naar handelen.

David Foster Wallace besluit met:
The capital-T Truth is about life BEFORE death.
It is about the real value of a real education, which has almost nothing to do with knowledge, and everything to do with simple awareness; awareness of what is so real and essential, so hidden in plain sight all around us, all the time, that we have to keep reminding ourselves over and over:
“This is water.”
“This is water.”